Wat de cijfers over werkvermogen ons écht vertellen
Steeds vaker hoor ik in mijn mediationpraktijk mensen zeggen: “Ik trek het niet meer.” Niet omdat ze hun werk niet kunnen, maar omdat ze zichzelf zijn kwijtgeraakt in het overeind blijven. Ze draaien al maanden – soms jaren – op wilskracht, plichtsbesef of angst om anderen teleur te stellen. Tot het niet meer gaat. Werkend Nederland lijkt massaal in overlevingsmodus te raken, en dat zien we terug in de cijfers over psychisch verzuim in Nederland.
Dat dit geen incidenten zijn, blijkt uit de nieuwste Work Ability Index 2024 (WAI 2024), uitgevoerd in opdracht van OVAL, de brancheorganisatie van arbodiensten en re-integratiebedrijven. Het rapport laat zien dat het werkvermogen van Nederlanders verder onder druk staat. Eén op de vijf werknemers heeft een matig tot slecht werkvermogen, een derde voelt zich zelden vitaal, en het langdurig psychisch verzuim in Nederland is in vijf jaar tijd met 35 procent gestegen. Daarachter gaan niet alleen cijfers schuil, maar mensen – met verhalen van overleven.
De cijfers over psychisch verzuim in Nederland zijn zorgwekkend, maar niet verrassend
De gemiddelde WAI-score in 2024 komt uit op 40,5 (op een schaal van 7 tot 49). Dat klinkt nog ‘goed’, maar de trend is dalend. Vooral werknemers tussen de 45 en 65 jaar en lager opgeleiden scoren lager. Het werkvermogen neemt af naarmate mensen ouder worden, terwijl juist die groep nu hard nodig is op een krappe arbeidsmarkt.
Opvallend is ook dat slechts 16 procent van de werkenden aangeeft goed te kunnen voldoen aan de geestelijke eisen van het werk. Het is niet zozeer de fysieke belasting die mensen opbreekt, maar de mentale druk: de voortdurende eisen, de prestatiedrang, de angst om fouten te maken of niet meer bij te blijven.
Overleven als gewoonte
Wie dagelijks met mensen aan tafel zit, herkent het patroon: het zijn niet altijd de zwakkeren die uitvallen, maar juist de sterken. De mensen die blijven doorgaan, alles dragen, de harmonie bewaken. Ze hebben ooit een manier gevonden om te overleven – door hard te werken, te voldoen, te pleasen of te controleren – en dat mechanisme heeft hen ver gebracht, tot het hen uitput.
Op de werkvloer uit dat zich vaak in spanningen, misverstanden en uiteindelijk in verzuim. Een leidinggevende die ongeduld toont, een collega die confronterend is – het triggert oude patronen van angst of controle. Wat begint als een verschil van inzicht, groeit uit tot een gevoel van onveiligheid of falen. En dat zet mensen vast.
De generatiekloof als extra laag
Tegelijkertijd verandert de werkomgeving snel. De beroepsbevolking vergrijst, en jongere generaties zoeken iets anders in werk dan de generaties voor hen. Waar de een waarde hecht aan loyaliteit en volhouden, zoekt de ander betekenis, autonomie en balans. Dat levert soms wrijving op.
Oudere werknemers voelen zich niet altijd begrepen in hun inzet en ervaring. Jongere collega’s ervaren de oudere generatie soms als star of weinig flexibel. In werkelijkheid spreken ze een andere taal: de taal van overleven versus de taal van beleving. Beide generaties hebben behoefte aan erkenning en aan verbinding – precies dat wat in tijden van druk vaak ontbreekt.
Het Huis van Werkvermogen kraakt: psychisch verzuim in Nederland groeit
De WAI hanteert het zogeheten Huis van Werkvermogen, een model dat laat zien dat werkvermogen rust op vier pijlers: gezondheid, competenties, motivatie en werkomstandigheden. Als één van die pijlers wankelt, komt het hele huis onder druk te staan, en dat is precies wat we nu zien gebeuren door dat het psychisch verzuim in Nederland toeneemt.
Veel werknemers voelen zich fysiek nog in staat hun werk te doen, maar mentaal brokkelt de basis af. Vitaliteit, plezier en toekomstvertrouwen nemen af. En waar de fundamenten scheuren vertonen, helpt een ‘coachingsprogramma’ of een vitaliteitsapp niet meer – dan is een goed gesprek nodig.
Wat écht helpt: ruimte en gesprek
Werkvermogen is geen individueel probleem. Het is een samenspel tussen mens en omgeving, tussen draagkracht en verwachtingen. Daarom helpt het niet om alleen de werknemer te versterken. Wat nodig is, is ruimte voor dialoog.
Als mediator zie ik dat het vaak al verschil maakt als mensen weer kunnen vertellen wat er speelt – zonder oordeel, zonder angst voor verlies van gezicht of positie. Daar begint herstel: in erkenning. Mediation helpt om patronen zichtbaar te maken, om te onderzoeken wat iemand triggert, en om samen te kijken hoe werk weer leefbaar kan worden.
Van overleven naar leven
De cijfers van de Work Ability Index 2024 laten zien dat het tijd is om anders te kijken naar inzetbaarheid. Niet als een rekensom van productiviteit, maar als een reflectie van menselijkheid. Werkvermogen is geen statisch gegeven – het is de balans tussen kunnen, willen en mogen.
Als we die balans willen behouden, moeten we af van het idee dat alleen de werknemer moet meebewegen. Ook organisaties mogen leren luisteren, vertragen en herwaarderen. Want uiteindelijk draait duurzame inzetbaarheid niet om harder werken, maar om echter samenwerken.
Daarom vraagt de stijging van het psychisch verzuim in Nederland om meer dan cijfers en beleid: het vraagt om menselijkheid, verbinding en de moed om te vertragen.
Werkgevers en werknemers die merken dat de samenwerking onder druk staat, of die behoefte hebben aan een onafhankelijk gesprek om spanningen of verzuim te voorkomen, kunnen contact opnemen met Kantoor Dreef Advocatuur & Mediation. In een vertrouwelijke setting helpen wij om vastgelopen communicatie weer op gang te brengen en te onderzoeken wat er nodig is om duurzaam verder te kunnen.
Bron: OVAL, Rapportage Work Ability Index 2024
Auteur: mr. Christa Dreef, advocaat en MfN-registermediator