De openbaarheid van rechtspraak

De openbaarheid van rechtspraak is een fundamenteel beginsel van ons rechtssysteem en vloeit onder andere voort uit artikel 6 EVRM en artikel 121 van de Grondwet. Dit principe houdt in dat rechtspraak in beginsel openbaar is en dat iedereen toegang heeft tot de zittingen en uitspraken van de rechter.

Doel openbaarheid van rechtspraak?

Het beginsel van de openbaarheid van rechtspraak heeft meerdere doelen. Het eerste doel is het bevorderen van transparantie en verantwoording in de rechtspraak. Door de rechtspraak openbaar te maken, kunnen burgers zien hoe de rechter tot een oordeel komt en kunnen zij beoordelen of de rechterlijke macht hun belangen behartigt.

Een ander belangrijk doel is het versterken van de rechtsstaat. De openbaarheid van rechtspraak draagt bij aan het vertrouwen van burgers in de rechtsstaat. Het geeft burgers het gevoel dat zij in een open en eerlijk systeem leven waarin zij beschermd worden tegen onrechtmatige handelingen van anderen.

Ten slotte draagt de openbaarheid van rechtspraak bij aan de ontwikkeling van het recht. Uitspraken van de rechter worden gepubliceerd en kunnen worden gebruikt als jurisprudentie. Dit betekent dat andere rechters deze uitspraken kunnen gebruiken als leidraad bij het nemen van hun eigen beslissingen. Op deze manier ontstaat er een samenhangend en consistent rechtsstelsel.

Uitzonderingen op de openbaarheid van rechtspraak

Hoewel de openbaarheid van rechtspraak een belangrijk principe is, zijn er situaties waarin deze wordt beperkt. Zo kan de rechter in sommige gevallen besluiten om de zitting geheel of gedeeltelijk achter gesloten deuren te houden. Dit gebeurt bijvoorbeeld als dat in het belang is van de openbare orde of goede zeden, in het belang van de veiligheid van de staat, om de belangen van minderjarigen te beschermen, als de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van een van de partijen dat vereist, of als de openbaarheid van de zitting de goede rechtspleging ernstig zou schaden.

Ook kan de rechter besluiten om bepaalde informatie uit de uitspraak te verwijderen voordat deze wordt gepubliceerd. Dit gebeurt bijvoorbeeld in zaken waarbij de veiligheid van betrokkenen in het geding is of wanneer er bedrijfsgeheimen in het geding zijn. Bovendien worden bijna alle uitspraken die worden gepubliceerd op rechtspraak.nl geanonimiseerd.

Hoe ver gaat de openbaarheid van rechtspraak?

Onlangs heeft de Hoge Raad een arrest gewezen waarin de vraag centraal stond of gerechten verplicht zijn om informatie over lopende procedures aan derden te verstrekken.

De Hoge Raad heeft toen geoordeeld dat voor civiele procedures geldt dat gerechten aan eenieder die daarom verzoekt, tijdig informatie moeten verschaffen over de plaats en het tijdstip van openbare zittingen, met vermelding van de zaken die ter zitting zullen worden behandeld en de namen van de behandelende rechters, behoudens voor zover het gerecht beslist dat ter bescherming van zwaarwegende belangen van anderen, waaronder die van partijen, geen informatie wordt verstrekt.

Verder heeft de Hoge Raad benadrukt in haar arrest dat rechterlijke uitspraken openbaar zijn en door iedereen kunnen worden opgevraagd. Het verstrekken van een geanonimiseerde versie van de uitspraak of het verwijzing naar de publicatie van de geanonimiseerde uitspraak op rechtspraak.nl, is voldoende.

Daarnaast heeft de Hoge Raad geoordeeld dat het door de gerechten gehanteerde overzicht van aanhangige zaken, voor eenieder te raadplegen moet zijn, met dien verstande dat de namen van partijen waar nodig geanonimiseerd worden. Daarnaast moeten advocaten en andere betrokkenen navraag kunnen doen of een procedure tussen bepaalde partijen aanhangig is en wat de stand van zaken in de procedure is.

Voor procedures die niet langer aanhangig zijn, geldt dat derden geen aanspraak hebben op andere informatie dan de rechterlijke uitspraak.

Conclusie

De openbaarheid van rechtspraak is een fundamenteel principe van ons rechtssysteem. Dit beginsel draagt bij aan transparantie, verantwoording, het versterken van de rechtsstaat en de ontwikkeling van het recht.